در قالب یك پژوهش بررسی شد؛
چه عواملی سبب گسترش گرد و غبار در شرق اصفهان شد؟
اصفهان نتایج یک مطالعه در تعیین درجه اهمیت تشدید بیابانزایی و بروز ریزگردها در پایلوت سگزی- رودشت نشان میدهد بعد از عوامل آب و کشاورزی به ترتیب عوامل اقتصادی، مدیریت، سیاست و قوانین، اجتماعی و نهایتاً عوامل توسعه و تکنولوژیک قرار دارد.
امروزه پدیده گرد و غبار به یکی از جدی ترین مسائل محیط زیستی پیش روی بشر تبدیل گشته است. ایجاد گرد و غبار مؤثر از عوامل طبیعی و انسان ساخت است که بخش انسانی آن عمدتا نوعی واکنش به تغییر پوشش و کاربری اراضی است. آثار ناشی از پدیده گرد و غبار تا فاصلة ۴۰۰۰ کیلومتری از منبع اصلی پراکنش، خسارات زیادی در حوزه های کشاورزی، صنعتی، حمل و نقل و سیستم های مخابراتی به وجود می آورد.
از مهم ترین شرایط به وجود آمدن گرد و غبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا نبود رطوبت است؛ به شکلی که در صورت وجود رطوبت، بارش و طوفان و رعد و برق و در صورت نبود رطوبت، طوفان گرد و غبار ایجاد می شود.
مهم ترین کانون تولید گرد و غبار در استان اصفهان، کانون سگزی- رودشت است که این کانون با مساحت ۸۰۱ هزار و ۵۲۰ هکتار در شرق شهر تاریخی اصفهان واقع شده است. در پژوهشی که توسط اصغر صالحی و پریسا کرباسی انجام شد؛ شناسایی نقش عوامل مختلف و وزن هر یک در ایجاد و گسترش گرد و غبار در شرق اصفهان مورد بررسی قرار گرفت.
منطقه مورد مطالعه، با وجود قابلیت های اقتصادی فراوان، به سبب خشکسالی، کاهش کارهای کشاورزی، نبود فرآیندهای اشتغالزا و به تبع آنها بیکاری و کمبود تقاضا برای نیروی کار در وضعیت عدم تعادل قرار دارد که این عدم تعادل در سال های آتی به سبب کاهش منابع آب و افزایش ریزگردها بحرانی تر می شود.
این پژوهش با هدف تعیین چگونگی سهم عوامل مختلف در ایجاد و گشترش گرد و غبار در شرق اصفهان و وزن هر کدام انجام شد.
این پژوهش که از نوع پژوهش های پیمایشی است، برای دستیابی به اهداف پژوهش متناسب با جامعه آماری طرح، پرسشنامه هایی طراحی شد. علاوه بر این، بمنظور کسب اطلاعات بیشتر از روش های مصاحبه نیمه باز، مشاهده نیز استفاده شد. بمنظور تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از روش های مختلف تحلیل آماری توصیفی و استنباطی همچون تحلیل عاملیpca (آنالیز فاکتور)، روش تحلیل شبکه دست اندرکاران به کمک نرم افزار SPSS/PC+ و تاپسیس استفاده شده است.
صالحی و کرباسی در این پژوهش اعلام نمودند که بطور کلی ایجاد و گسترش گرد و غبار در شرق اصفهان متأثر از عوامل مختلفی شکل گرفته است؛ اما مسلما نقش این عوامل یکسان و هم وزن نبوده و اهمیت آنها به مجموعه عوامل تشکیل دهنده محیط جغرافیایی متفاوت وابسته بوده و این همان چیزی است که به هر ناحیه ای هویت ویژه بخشیده است.
به گفته این پژوهشگران یکی از مهم ترین منابع تولید گرد و غبار، اراضی کشاورزی رها و تخریب شده است. ذرات معلق حاصل از فرسایش بادی در این اراضی زراعی حاوی انواع مواد شیمیایی حاصل از مصرف کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات با دوره ماندگاری زیاد است که سلامت جوامع شهری و روستایی را به مخاطره می اندازد. ریزگردهای برخاسته از اراضی کشاورزی رهاشده در اثر خشکی زاینده رود به سبب وجود مواد سمی شیمیایی در آنها نسبت به ریزگردهایی که از بیابان ها به هوا بلند می شود، بمراتب خطرناک تر است.
تالاب گاوخونی به کانون بزرگ تولید ریزگردهای حاوی فلزات سنگین در منطقة مرکزی کشور تبدیل گشته است؛ بدین سبب منطقه شرق اصفهان به سبب وضعیت خاصی که ازنظر فعالیت ها و فرایندهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دارد و باتوجه به محدودیتی که در منابع پایه، عوامل تولید، تنوع محصولات و امکانات دارد، در تعامل با روندهای فرهنگی، علم و فناوری، اقتصادی، اجتماعی، نهادی، سیاسی و زیست محیطی در وضعیت فعلی ناتوان است. محدوده مطالعاتی بر خلاف قابلیت های اقتصادی فراوان، به علل مختلف و خصوصاً مشکل بیابان زایی در وضعیت عدم تعادل قرار دارد.
صالحی و کرباسی با اعلان اینکه در ارزیابی فاکتورهای بیابان زایی انسان ساخت، عوامل بسیار زیادی دخیل هستند که شناسایی و لحاظ کردن هرچه بیشتر آنها بر اعتبار نتایج خواهد افزود، معتقدند که بطور کلی شاخص ها به پنج دسته عوامل اجتماعی اقتصادی، مدیریت، سیاست و قوانین، توسعه و تکنولوژیک و در نهایت آب و کشاورزی تقسیم بندی شد.
این پژوهشگران با اعلان اینکه تعیین درجه اهمیت هر عامل حکایت از اهمیت بسیار زیاد عوامل آب و کشاورزی( در تشدید بیابانزایی و بروز ریزگردها در پایلوت سگزی- رودشت دارد، معتقدند که بعد از عوامل آب و کشاورزی به ترتیب عوامل اقتصادی، عوامل مدیریت، سیاست و قوانین، عوامل اجتماعی و نهایتاً عوامل توسعه و تکنولوژیک قرار دارند. میزان خسارت اقتصادی تنها قسمتی از خسارات عظیمی است که این پدیده بر سیستم محدوده تحقیق کرده است.
در این پژوهش مشخص شد که زاینده رود تابحال به مثابه کریدور حیاتی توسعة استان نقش ایفا کرده است؛ ولی به سبب رعایت نشدن اصول استفاده از منابع تجدیدپذیر متناسب با میزان تجدیدپذیری و تمرکز بیش از اندازه فعالیت ها در این حوزه، کریدور حیاتی اســتان رو بــه نــابودی و آلودگی شدید می باشد و رواناب اصلی استان که شریان اصلی فعالیت ها شمرده می شود به رودخانة فصلی تبدیل گشته است. این عامل در تشدید بیابان زایی شرق اصفهان بسیار تأثیرگذار بوده است.
مجموع نظرات کارشناسان خبره نیز مؤید همین مطلب است. تعیین درجه اهمیت هر عامل حاکی از اهمیت بسیار زیاد عوامل آب و کشاورزی در تشدید بیابان زایی و بروز ریزگردها در پایلوت سگزی- رودشت است، بطوریکه از ده عامل بررسی شده در این بعد، چهار عامل یا شاخص از عوامل اصلی محسوب می شوند. بعد از عوامل آب و کشاورزی به نظر کارشناسان خبره عوامل اقتصادی قرار دارند. عوامل مدیریت، سیاست و قوانین، سومین دسته ازنظر اهمیت هستند. عوامل اجتماعی نیز از نظر اهمیت در رتبه چهارم قرار دارند و درنهایت عوامل توسعه و تکنولوژیک کمترین تأثیر را در تشدید و بروز بیابان زایی دارند.
این پژوهشگران در نهایت نتیجه گرفتند که ظرفیت سازگاری ساکنان برای فائق آمدن و انطباق موفقیت آمیز با شرایط مختلف ازجمله منابع مالی، شبکه های مشارکتی، دانش و اطلاعات، زیرساخت و فناوری هم اکنون در منطقه کم است. در اراضی خصوصی سگزی- رودشت هیچ نوع برنامه یا تلاشی برای حفظ طبیعت وجود ندارد. کشاورزی حفاظتی، مالچ پاشی، رویکرد های حفاظت از محیط زیست و کشت گیاهان بادشکن در اطراف مزارع برای جلوگیری از فرسایش بادی دیده نمی گردد.
حفاظت طبیعی به مثابه نوعی از کاربری اراضی محسوب نمی شود؛ همین طور تثبیت مراتع محدود بوده است و تلاش ها با دادن امتیاز چرای آزاد یا به دلیلهای دیگر به خطر می افتند. کشت گونه های درختچه ای محافظ از بیابان زایی در منطقه مثبت بوده، ولی تاغزارها موجب افزایش موش ها و پیرو آن شیوع بیماری سالک شده است. تبدیل مناطق طبیعی به شهری یا کشاورزی و چرای آزاد دام به همراه کارهای معدنی، بقایای محدود مراتع را تخریب کرده است.
پژوهش «نقش عوامل انسان ساخت در بیابانزایی شرق اصفهان» در شماره ۴۲ نشریه برنامه ریزی فضایی دانشگاه اصفهان در سال ۱۴۰۰ منتشر گردید.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب