در یك ارزشیابی كیفی بررسی شد
نقاط قوت و ضعف مراكز تحقیقات سلامت
در ارزیابی کیفی کارهای مراکز تحقیقاتی مشخص شد که این مراکز در حیطه های رهبری، ساختار و به خصوص اثرگذاری، بیشترین چالش ها را دارند و فرآیندهای در رابطه با آن باید بوسیله تعامل با صاحب نظران، اصلاح گردد.
به گزارش نکسترو به نقل از ایسنا، یکی از مهم ترین برون دادهای پژوهشی در نظام تحقیقات سلامت، تعداد مقالات و مستندات علمی چاپ شده در مجلات مختلف است. در خیلی از کشورها، سامانه های گوناگون علم سنجی برای شمارش این مستندات وجود دارد و این سامانه ها بطور روزانه توسعه می یابند.
اما همیشه این پرسش وجود دارد که آیا «رشد کمی مقالات با ارتقای کیفی آنها هم راه است و زیاد بودن تعداد مقالات، معادل و مترادف کیفیت بالای آن هاست؟!» برای پاسخ به این پرسش باید از روش های ارزشیابی کیفیت مستندات، بهره برد تا کیفیت تولیدات علمی مورد بررسی قرار گیرند.
برای ارزشیابی کیفی تحقیقات و بمنظور سنجش کیفیت مقالات پژوهشی، روش هایی مثل پروسه داوری و پذیرش مقالات، بررسی طرح های تحقیقاتی، بررسی عملکرد پژوهشگران، مراکز علمی و دانشگاه ها، نحوه تخصیص بودجه و تسهیلات و... انجام می شود و نهادهایی مسئولیت ارزشیابی پژوهش ها را بر عهده دارند.
در انگلستان، برنامه تعالی تحقیقات توسط چهار موسسه تامین مالی وابسته به آموزش عالی بریتانیا راه اندازی شده و به صورت دوره ای کیفیت پژوهش های مراکز دانشگاهی را ارزشیابی می کنند و از این طریق چگونگی تخصیص بودجه پژوهشی دولت به این مراکز تنظیم می شود. در ایتالیا نیز کمیته ارزیابی پژوهش، نهادی وابسته به وزارت آموزش و تحقیقات دانشگاهی است که هر سه سال یک دفعه موسسات پژوهش، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی را مورد ارزیابی قرار می دهد.
در ایران نیز ارزش یابی کارهای پژوهشی مراکز تحقیقات علوم پزشکی کشور از سال۱۳۷۹ شر وع شد و تا آخر سال ۱۳۹۳، پروسه ارزیابی بوسیله فاکتورهای کمی انجام می گرفت.
باتوجه به اهمیت ارزیابی کیفی کارهای پژوهشی، در سال ۱۳۹۴ ارزشیابی کیفی پژوهش ها به صورت Peer Review با حضور اساتید متخصص هر رشته شروع شد. در این ارزیابی «الهه قلعه نوی»، «منیر برادران افتخاری»، «اصغر عبادی فر» و «رضا ملک زاده»؛ پژوهشگران مرکز تحقیقات فناوری وزارت بهداشت، مرکز تحقیقات ناهنجاری های دهانی فکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مرکز تحقیقات بیماریهای گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، مشارکت داشتند.
برای تعیین پروتکل ارزشیابی کیفی، ابتدا کمیته مشورتی در سطح معاونت تحقیقات و فناوری، با حضور معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، تیم ارزشیابی، صاحب نظران حیطه ارزشیابی و نمایندگانی از دانشگاه های علوم پزشکی و مراکز تحقیقاتی تشکیل شد.
طبق مصوبات این کمیته، ارزشیابی کیفی در چهار حیطه رهبری، ساختار، محصولات تحقیق و اثرگذاری صورت گرفت. در حیطه رهبری، دو محور «برنامه ریزی» و «فعالیت های ملی و بین المللی»؛ در حیطه ساختار، دو محور «زیرساخت» و «بهره وری»؛ در حیطه محصولات تحقیق؛ دو محور «تولید علم» و «فناوری»؛ و حیطه اثرگذاری در سه سطح «گیرندگان» و «ارائه دهندگان خدمت» و «سیاست گذاران» مورد بررسی قرار گرفت.
معیار داورانی که در این ارزشیابی شرکت کردند؛ داشتن حداقل رتبه دانشیاری، نداشتن سابقه فعالیت پژوهشی مشترک با مرکز مورد ارزشیابی در پنج سال گذشته، بود. این ارزشیابی چهار ساله بود و کلیه مستندات در بازه زمانی ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷ مورد بررسی قرار گرفت.
در این مطالعه ۱۴ مرکز تحقیقات بیومدیکال و ۲۵ مرکز تحقیقات بالینی که ردیف بودجه مستقل داشتند، شرکت کردند. همین طور ۱۲ مرکز تحقیقاتی که دارای رتبه برتر و فاقد بودجه مستقل بودند نیز حضور داشتند.
این مطالعه برای نخستین بار به ارزشیابی کیفیت تولید علم در مراکز تحقیقاتی پرداخت و طی این ارزیابی؛ مهم ترین نقاط قوت و ضعف مراکز تحقیقاتی در هر حیطه بررسی و پیشنهاداتی ارائه شد.
مرور یافته های به دست آمده از این مطالعه نشان داد که دو حیطه رهبری و اثرگذاری، دارای بیشتری چالش ها و نقطه ضعف و حیطه تولید و انتشار علم، دارای بیشترین نقطه قوت بودند. درباب حیطه ساختار نیز نتایج متفاوتی در مراکز مختلف به دست آمد. به این صورت که در بعضی مراکز، فضای فیزیکی و بودجه های تخصیص یافته بسیار قابل توجه بود و در بعضی دیگر، کارهای تحقیقاتی تنها در یک اتاق خلاصه شده بود!
در حیطه رهبری، به سبب عدم رعایت استانداردهای لازم در تدوین برنامه راهبردی و تعیین اولویت ها، فاکتورهای برنامه ریزی دارای بیشتر چالش بود.
بررسی ها نشان داد که اقدامات جدی و مطلوبی در بیشتر مراکز درباب حیطه اثرگذاری انجام نشده و یا آن چه انجام شده، بسیار ابتدایی است. اثرگذاری از مهم ترین حیطه های ارزشیابی کیفی است و بیان کننده تاثیر پژوهش در سه بخش گیرندگان خدمت، ارائه دهندگان خدمت و سیاست گذاران سلامت است.
در حیطه محصولات تحقیق، که دارای دو محور تولید و انتشار علم و فناوری است؛ اقدامات گسترده ای در جهت تولید کمی مقالات در دانشگاه ها و مراکز تحقیقات علوم پزشکی صورت گرفته؛ بطوریکه به لحاظ تولید علم، ایران جلوتر از برنامه چشم انداز، به جایگاه مطلوبی در منطقه دست یافته است. بنظر می رسد حال وقت آن رسیده که کیفیت مقالات نیز بطور چشم گیری ارتقا یابد.
بگفته پژوهشگران این مطالعه؛ در ارزشیابی کیفی کارهای پژوهشی، بررسی حیطه های «رهبری»، «ساختار» و به خصوص «اثرگذاری» از اهمیت به سزایی برخوردارست و اصلاح فرآیندهای در رابطه با آن، بوسیله تعامل با صاحب نظران میسر می شود.
نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارزشیابی کیفی کارهای پژوهشی مراکز تحقیقات علوم پزشکی به روش Peer Review: تجربه ای از جمهوری اسلامی» در مجله تحقیقات نظام سلامت حکیم زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انتشار یافته است.
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب