در یك مطالعه تاكید شد؛
نیاز غذایی جمعیت ایران، از ظرفیت منابع آب موجود فراتر رفته است
به گزارش نکسترو، یافته های یک مطالعه در مورد تأثیر تحولات جمعیتی بر امنیت آبی و غذایی در ایران نشان داده است که از سال ۱۳۹۴ نیاز غذایی جمعیت از ظرفیت منابع آب موجود، برای تولید این میزان محصولات غذایی فراتر رفته است و با الگوی فعلی، منابع آب کافی برای پاسخگویی به جمعیت کنونی کشور را نخواهیم داشت.
به گزارش نکسترو به نقل از ایسنا، ایران از دیرباز به علت قرارگیری در اقلیمی به طور عمده گرم و خشک، با محدودیت های منابع آب، بخصوص در مناطق مرکزی و شرقی روبه رو بوده است.
به واسطه تغییر و تحولات جمعیتی قرن اخیر، فشار زیادی به منابع زیستی و بخصوص منابع آب ایران تحمیل شده است؛ بگونه ای که طی سالهای اخیر بیشتر از هر زمان دیگری نگرانی ها درمورد عدم تکافوی منابع آبی و ناامنی آبی رشد پیدا کرده است.
با توجه به اهمیت تحولات جمعیتی و امنیت آبی و غذایی؛ پژوهشگران در یک مطالعه با ارزیابی روند تحولات جمعیتی در کشور، تغییراتی را که متناسب با تحولات جمعیتی از سال ۱۳۲۹ تا ۱۳۹۹ در تولید مواد غذایی رخ داده، مورد بررسی قرار دادند. همینطور تغییرات روند تولید واقعی مواد غذایی در کشور برای سالهای ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۹ با الگوی مطلوب تولید مواد غذایی مورد نیاز جمعیت مقایسه شد.
به علاوه در این مطالعه با استفاده از مفهوم ردپای آب، میزان آب ِ آبی مصرف شده برای تولید نیازهای غذایی جمعیت و تولیدات محصولات کشاورزی در کشور ارزیابی شده و میزان آن با آب قابل برنامه ریزی کشور مقایسه شده است.
رد پای آب؛ مجموع آبی است که در زنجیره تولید هر محصول مصرف می شود و معمولا با واحد مترمکعب بر تن، اندازه گیری می شود. رد پای آب شامل سه جزء «آب آبی»، «آب سبز» و «آب خاکستری» است. آب ِ آبی؛ میزان آب سطحی و زیرزمینی مصرف شده (تبخیر و تعریق) در نتیجه تولید یک محصول گفته می شود. آب باران پس از نفوذ در خاک و پیش از اینکه به منطقه اشباع برسد، آب سبز را تشکیل می دهد و آب خاکستری هم آب بازیافتی یا فاضلاب های خانگی است. ردپای آب آبی می تواند در تخمین آب مصرف شده برای تولید نیازهای غذایی جمعیت ها راهگشا باشد.
بررسی روند تغییرات جمعیتی در ایران نشان داده است که در دهه ۱۳۳۰ تا ۱۴۰۰ در ایران؛ جمعیت ایران در فاصله ۷۰ سال، بیشتر از پنج برابر شده است. با این حال، این میزان افزایش جمعیت در همه گروههای سنی یکسان نبوده است. الان حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور در سه گروه سنی ۱۲ تا ۱۷ سال، ۱۸ تا ۲۹ سال و ۳۰ تا ۶۰ سال قرار دارند که مطابق با سند ملی امنیت غذا و تغذیه؛ نیازمند بیشترین میزان دریافت مواد غذایی هستند.
با الگوی فعلی، منابع آب کافی برای پاسخگویی به جمعیت کنونی کشور را نخواهیم داشت
یافته های این مطالعه از آن حکایت می کند که نه تنها تحولات اندازه جمعیت، بلکه تحولات ساختار سنی و جنسی جمعیت هم در تغییر احتیاج به محصولات غذایی در کشور (بر اساس الگوی سبد غذایی مطلوب) نقش داشته است.
از سال ۱۳۹۴ نیاز غذایی جمعیت از ظرفیت منابع آب موجود (آب قابل برنامه ریزی بخش کشاورزی) برای تولید این میزان محصولات غذایی فراتر رفته است. به عبارت دیگر؛ اگر هدف خودکفایی تولید محصولات غذایی موردنیاز جمعیت در کشور باشد، با الگوی مطلوب غذایی فعلی و ضایعات فعلی کشاورزی در کشور، منابع آب کافی برای پاسخگویی به جمعیت کنونی کشور را نخواهیم داشت.
با این وجود؛ تغییر در سیاست خودکفایی محصولات کشاورزی یا کاهش و حذف تلفات و ضایعات بخش کشاورزی، به رابطه تعادلی بین جمعیت و منابع آبی و غذایی و کاهش فشار جمعیتی بر منابع آب کمک می نماید.
نیاز به الگوی مطلوب مواد غذایی کم آب بر تر
همچنین یافته های این مطالعه نشان داده است که الگوی کنونی مصرف موادغذایی در کشور، از الگوی مطلوب تغذیه که توسط وزارت بهداشت تنظیم شده است، پرآب تر است و ازاین رو مصارف آب کشاورزی برای تولید نیازهای غذایی جمعیت هم اکنون، از مصارف آب مورد نیاز برای پاسخگویی به نیازهای غذایی جمعیت فراتر رفته است.
با این وجود حتی با احتساب الگوی مطلوب تغذیه نیز، منابع آب قابل برنامه ریزی کشاورزی به سختی پاسخگوی نیازهای غذایی جمعیت است. ازاین رو عرضه و تدوین الگوی مطلوب مواد غذایی کم آب بر تر با حفظ ارزش های غذایی مورد نیاز جمعیت و متناسب با ظرفیت منابع آب کشور، می تواند لزوم داشته باشد.
روند تولید برخی محصولات پاسخگوی نیازهای جمعیتی نیست
بررسی های این مطالعه نشان داده است که الگوی تولید محصولات کشاورزی در کشور به نسبت الگوی مطلوب مواد غذایی، پر آب تر تلقی می شود. برای مثال با احتساب آب آبی مورد نیاز برای تولید محصولات کشاورزی در سال ۱۳۹۷، حدود ۲۲ میلیارد مترمکعب بیشتر از آب قابل برنامه ریزی کشور در قسمت کشاورزی، آب مصرف شده است.
همچنین مشخص شد که روند تولید برخی محصولات غذایی در کشور؛ مانند قند و شکر، سیب زمینی، میوه و غلات، (بر مبنای الگوی مطلوب مصرف مواد غذایی) فراتر از نیاز جمعیت است. در مقابل؛ روند تولید برخی محصولات کشاورزی مانند دانه های روغنی و محصولات پروتئینی گوشت قرمز، تخم مرغ و لبنیات، پاسخگوی نیاز غذایی جمعیت نیست.
بنابراین به قول پژوهشگران این مطالعه؛ اگر رویکرد وزارت جهاد کشاورزی را در تدوین سیاست های خودکفایی محصولات غذایی درست ارزیابی نماییم، به حداکثررسانی حجم تولید در تمامی گروههای محصولات کشاورزی بی توجه به محدودیت های منابع آبی کشور، به شکلی خرج کردن از منابع آبی مورد نیاز آیندگان است و با اهداف پایداری تولیدات محصولات کشاورزی در بلند مدت در تناقض است.
همچنین فراهم کردن زیرساخت ها و سازه های موردنیاز برای کاهش ضایعات و تلفات کشاورزی، می تواند چاره مهمی باشد که بدون صدمه رسانی به منابع آبی کشور، اهداف تأمین امنیت غذایی کشور، به صورت مؤثرتری تحقق یابد.
تولید محصولات کشاورزی از ظرفیت منابع آبی کشور فراتر رفته است
نتایج این مطالعه نشان داده است که تولید محصولات کشاورزی از سال ۱۳۸۵ و همینطور الگوی مطلوب تولید مواد غذایی در کشور از اواسط دهه ۱۳۹۰، از ظرفیت منابع آبی کشور در قسمت کشاورزی (آب قابل برنامه ریزی بخش کشاورزی) فراتر رفته است. به بیان دیگر؛ ما از ظرفیت تحمل کشور در مورد امنیت آبی عبور کرده ایم و این امر بر پایداری مناسبات بهره برداری از آب در حوزه کشاورزی و تأمین منابع غذایی کشور در درازمدت، تأثیر خواهد گذاشت.
بنابراین به قول پژوهشگران این تحقیق؛ ضروریست سیاست گذاران حوزه آب کشور، تلاش بیشتری برای تاثیرگذاری بر روند تدوین سیاست های کلان حوزه های دیگری نظیر کشاورزی و تغذیه داشته باشند. چون که این حوزه ها می توانند در کوتاه مدت و بلندمدت، منابع آبی کشور را گرفتار بحران کنند.
محققان این مطالعه تاکید می کنند که با عنایت به تاثیر برخی سیاست های اقتصادی بر الگو و میزان تولید محصولات کشاورزی؛ سیاست هایی نظیر تخصیص ارز دولتی برای واردات محصولات کشاورزی نظیر دانه های روغنی و همینطور تسهیل صادرات برخی محصولات کشاورزی نظیر میوه های پرآب بر، شاید نیاز باشد برخی سیاست های کلان اقتصاد کشاورزی با اولویت کاهش مصارف آب در کشور و تناسب بیشتر با نیازهای غذایی جمعیت، اصلاح گردد.
این پژوهشگران تاکید دارند که اگر الگوی مطلوب تولید موادغذایی در کشور و راهکارهایی نظیر کاهش ضایعات و تلفات بخش کشاورزی به کار گرفته می شد، همچنان آب قابل برنامه ریزی کشور پاسخگوی نیاز غذایی کشور بود.
یافته های این مطالعه تابستان ۱۴۰۱ به صورت مقاله علمی با عنوان «تاثیر تحولات جمعیتی بر امنیت آبی و امنیت غذایی در ایران» در نشریه تحقیقات منابع آب ایران انتشار یافته است.
در انجام این تحقیق زهرا سلطانی و محمدجلال عباسی شوازی؛ پژوهشگران جمعیت شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علی باقری؛ دانشیار گروه مهندسی منابع آب دانشگاه تربیت مدرس با یکدیگر مشارکت داشتند.
منبع: نكسترو
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب