در مراسم روز جهانی آینده عنوان شد؛
گرنت دو استاد شاخص در اروپا معادل کل بودجه پژوهشی دانشگاه های ایران!
به گزارش نکسترو عضو وابسته فرهنگستان علوم ضمن بررسی فاکتورهای مختلف علم و فناوری، عنوان کرد: ما تا کنون به خیلی از فاکتورهای کمی دست پیدا کردیم ولی در فاکتورهای کیفی وضعیت خوبی نداریم و یکی از عوامل آن مشکل سرمایه گذاری است.
به گزارش نکسترو به نقل از ایسنا، دکتر احمد شعبانی، عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم در مراسم روز جهانی آینده که توسط فرهنگستان علوم درحال برگزاری است، در سخنانی با عنوان «آینده پژوهی، جایگاه علم فناوری و نوآوری ایران در منطقه و جهان» اظهار داشت: واژه های علم، فناوری و نوآوری، کلیدواژه هایی هستند که خیلی در جامعه ما، چه در دانشگاه و چه در صنعت جا نیفتاده است.
وی ضمن بیان اینکه آینده، با افکار و اقدامات فعلی ما طراحی و شکل داده می شود، توضیح داد: تمایلات، تفکرات و تخیلات فردی و جمعی، رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، تعاملات ملی و بین المللی و حتی نظام های سیاسی است که می تواند در آینده نقش آفرینی کند. این، آینده مدیریت نشده است و به گونه ای پژواک عمل فعلی ماست. پس ما باید آینده خودرا مدیریت نماییم و اگر تنها اکتفا نماییم بر روندی که الان وجود دارد، ممکنست خیلی متضرر شویم.
رسیدن از وضع موجود به وضعیت مطلوب مستلزم سرمایه گذاری است
شعبانی با تاکید بر اینکه دستیابی به آینده مطلوب، مستلزم مدیریت است، اشاره کرد: این مدیریت دارای الزاماتی مانند ترسیم وضع موجود، توصیف وضعیت مطلوب و شناخت و آگاهی از توانمندی ها و امکانات و ظرفیت های ماست و از همه مهم تر برنامه های اجرائی و عملیاتی برای رسیدن از وضع موجود به مطلوب، مستلزم سرمایه گذاری است. این طور نیست که در فرهنگستان جمع شویم و یک آینده مطلوب را ترسیم نماییم و بگوییم این وضع موجود است و ۱۰ سال دیگه به وضعیت مطلوب برسیم.
وی عنوان کرد: نگاه به آینده، باید سیستمی باشد و فراتر از یک وزارت خانه یا فرهنگستان است و به گونه ای باید جامعه واقعا باور داشته باشد و دولت ها باید اعتقاد به آینده پژوهی و آینده نگری داشته باشند و به گونه ای دولت ها باید متولی آن باشند.
جمعیت ایران در سال ۲۱۰۰ منفی خواهد بود
عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با اشاره به مقاله دکتر مکنون و دکتر مضطرزاده در مورد روش های آینده نگری اظهار داشت: موضوع مهمی که وجود دارد این است که پیش بینی و آینده نگری شده است که جمعیت جهان در سال ۲۱۰۰ به ۱۱ میلیارد می رسد و نرخ رشد یک دهم یعنی حدودا صفر می شود. به عبارت دیگر ظرفیت کره خاکی را در این پژوهش، ۱۱ میلیاد در نظر گرفته اند. این موضوعی است که از الان با روند فعلی پیش بینی شده. وظیفه علم و فناوری و نوآوری این است که وارد این عرصه شود. که آیا این شرایط برای ما مطلوب است یا خیر و اینکه چطور میتوان این روند را دستکاری کرد؟
وی با اشاره به اینکه بررسی ها در مورد ایران نشان داده است که نرخ رشد برای ایران در سال ۲۱۰۰ منفی است، اظهار نمود: جمعیت موضوع بسیار مهمی است و آینده پژوهی جهت زندگی مطلوب جمعیت ها و بشر است. وظیفه مراکز علمی و دانشگاهی کشور است که این اعداد ارقام و پیش بینی ها را تحلیل کند و راهکارهایی برای رشد بیشتر یا حتی رشد کم تر عرضه نماید.
شعبانی درباب نگاه سیستمی به آینده پژوهی توضیح داد: این نگاه سیستمی که به آینده پژوهی داشتم مثلثی است که در راس آن در طرح توسعه ملی است. ما صندوق توسعه ملی داریم ولی من طرح توسعه ملی پیدا نکردم. اهداف طرح توسعه ملی، دستیابی به اهداف توسعه پایدار می باشد و همه کشورها به دنبال رسیدن به آنست. بطور قطع مرکب توسعه پایدار علم و نوآوری و فناوری است و بازیگران این طرح توسعه ملی، فقط دانشگاه نیست بلکه، علاوه بر دانشگاه ها، صنایع، مراکز علمی، همه فرهنگستان ها، وزارت علوم و وزارت بهداشت و... قرار دارند.
وی، پنج هدف از مهم ترین اهداف توسعه پایدار را بهداشت و درمان، غذا، انرژی و آب و امنیت عنوان نمود و اظهار داشت: همه این اهداف مبتنی بر علم و فناوری هستند و به صورتی جایگاه آن در دانشگاه ها است. این ظرفیت و توان مندی ها در هر کشوری متفاوت می باشد. ولی پیش بینی می شود که در ۲۱۰۰ به سمت دنیای مسطح می رویم و چالش های اجتماعی برای همه کشورها با کمی تفاوت، یکسان است. و ظرفیت و توان اقتصادی که بسیار تعیین کننده است.
وضعیت ما در فاکتورهای کمی علم و فناوری مناسب نیست
شعبانی ضمن اعلام اینکه ما تا حالا به خیلی از فاکتورهای کمی دست پیدا کردیم، اشاره کرد: در فاکتورهای کیفی وضعیت خوبی نداریم. بطورمثال پیش بینی شده تعداد مقالاتمان ۸۰۰ به ازای هر میلیون نفر باشد که به این عدد رسیدیم ولی در شاخص کیفی مثل استنادات، این عدد ۱۵ در نظر گرفته شده، که برای ما این عدد یک است و حدود ۱۴ مرتبه عقب تر هستیم.
وی افزود: در مورد نمایه بین المللی اهداف ۱۶۰ بوده که ما به ۲۰۰ رسیدیم ولی شاخص کیفیتی که برای ما در نقشه جامع دیده شده است، ما به آن نرسیدیم. همین طور تعداد اختراعات بین المللی که اعدادی که پیش بینی شده نسبت به جایگاهی که داریم ما بسیار عقب هستیم. در سطح ملی وضعیت بهتر است ولی در سطح بین المللی برای ما سالیانه زیر ۱۰۰ عدد است. در صورتیکه باید ۱۰ هزار عدد باشد و باید به آن توجه بیشتری شود.
سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات نه فقط مناسب نمی باشد، بلکه درحال کاهش است
عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، موضوع سرمایه گذاری را مهم تر از موضوعات دیگر دانست و اظهار داشت: در زمینه تحقیقات، چهار درصد برای سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده است. ولی در سال ۱۴۰۰ این میزان ۳۲ صدم درصد بوده و در سال ۱۴۰۱، با وجود تورم ۲۰-۳۰ درصدی این میزان به ۲۵ صدم درصد رسیده است. یعنی در زمینه سرمایه گذاری که کیفی سازی حوزه علم و فناوری است. واقعا حرفی برای گفتن نداریم و فکر می کنم این روند با وضعیتی که داریم، روز به روز کم تر خواهد شد.
وی افزود: موضوع مهم دیگر «تولید ثروت» است و ما باید سهم محصولات و خدمات مبتنی بر دانش و فناوری ما از تولید ناخالص داخلی باید ۵۰ درصد باشد که خیلی کم تر از این مقدار است و فاصله بسیاری داریم تا به این اعداد برسیم. سهم ارزش افزوده تولیدی صنایع با فناوری بالا، ۵۰ درصد در نظر گرفته شده و وضعیت ما طبق آمار و ارقامی که وجود دارد، خیلی کم تر از این اعداد است.
تولید مقاله را نباید مترادف تولید علم دانست
شعبانی با ذکر این نکته که تولید علم را مخصوصاً در ISC، تولید مقاله ترجمه می کنند و این واژه صحیح نیست و باید مورد بازنگری قرار بگیرد، توضیح داد: در گزارش بین المللی دو سالانه فرهنگستان علوم آمریکا که در سالهای زوج گزارشی از وضعیت علم و فناوری تهیه می شود و به کنگره و رئیس جمهور آمریکا ارائه می شود، ۱۵ کشور تولید کننده مقاله ( نه تولیدکننده علم) ذکر شده است و ایران خوشبختانه رتبه ۱۵ را بطور کمی در این شاخص دارد که وضعیت بسیار خوبی است. آمار ISC نیز در سالهای جدید این مساله را تایید می کند.
وی اضافه کرد: گزارش های ISC نیز نشان میدهد که وضعیت ما در فاکتورهای تعریف شده در اسناد بالادستی ما و تولید علم در جهان، رتبه ۱۵ است. به هر حال من می گویم رتبه تولید مقاله ما در جهان که رتبه ۱۵ است و با تولید علم متفاوت می باشد. ما در میان کشورهای اسلامی رتبه اول را داریم در استنادات رتبه ۱۵ را داریم. وضعیت ما در منطقه از نظر کمی خوب است ولی در فاکتورهای کیفی بسیار عقب هستیم که یکی از عوامل آن سرمایه گذاری است.
دکتر شعبانی به روند صعودی تعداد استنادات مقالات اشاره نمود و اظهار داشت: در سال ۲۰۲۱ تعداد استنادات ۷۷ هزار بوده و روند صعودی داشته که جای خوشی است. رشد کمیت اسناد علمی ما سالیانه بطور متوسط ۱۰ درصد بوده است و رتبه سوم را در سطح جهان داریم.
وی اضافه کرد: جالب توجه این است که مجله نیچر در سال ۲۰۱۰ مقاله ای منتشر می کند که در آن عنوان شده شاخص رشد مقالات ما ۲۰ درصد بوده است و رتبه اول را داشتیم و این شاخص هم اکنون به ۱۰ درصد تقلیل پیدا کرده است و رتبه جهانی ما نیز کاهش پیدا کرده است. این ها شاخص هایی هستند که در آینده پژوهی باید مورد توجه قرار گیرند.
عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم با اشاره به استنادات بسیار پایین مقالات علوم انسانی در ایران اظهار داشت: مستندات علمی ما نشان میدهد که در زمینه علوم انسانی با وجود اینکه از نظر جمعیت، پژوهشگران این حوزه در ایران زیاد هستند؛ ولی استنادات آنها بسیار پایین است و باید به این مساله توجه گردد. متوسط استناد حدود ۱.۳۴ است که در نقشه جامع علمی کشور برای سال ۱۴۰۴، میزان ۱۵ در نظر گرفته شده است.
رتبه ۴۱ جهانی و چهارم منطقه در شاخص H
شعبانی ضمن اشاره گزارش داده های فناوری در سال ۲۰۱۹ که بتازگی به روز شده است، عنوان کرد: ایران رتبه چهارم منطقه و ۴۱ جهانی را در شاخص H که یک شاخص کیفی است، دارد. و همانطور که گفته شد، در فاکتورهای کیفی اصلا وضعیت ما مطلوب نمی باشد. ثبت اختراعات در منطقه رتبه دوم و در جهانی رتبه ۳۰ داریم. در نوآوری نیز فاکتورهای نوآوری ۲۰ آیتم دارد و در تمامی این آیتم ها رتبه ما بالای ۵۰ و حتی بالای ۱۰۰ است و اصلا وضعیت مطلوبی نداریم و اگر می خواهیم برای آینده پژوهی برنامه بریزیم باید به آن توجه داشته باشیم.
وی با اشاه به جایگاه ایران از نظر نوآوری، اظهار داشت: از نظر نوآوری نیز ایران در منطقه رتبه هفتم دارد و در جهان نیز رتبه ۶۷ داریم. یعنی آن جا که صحبت از تولید ثروت است، ما عملکرد خوبی نداشته ایم و این مساله هم مربوط به دانشگاه ما است و هم به سرمایه گذاری و صنعت و جامعه ما مربوط است. در رتبه بندی تولید ناخالص داخلی که آمار آن مربوط به سال ۲۰۱۹ است، ما رتبه سوم در منطقه و رتبه ۲۸ در جهان داریم. لازم به ذکر است که در منطقه، با اختلاف بسیار زیادی از دو کشور دیگر، در رتبه سوم قرار داریم.
وی افزود: در صادرات مبتنی بر تکنولوژی های پیشرفته نیز ایران که یک شاخص تولید ثروت است، نمره ایران ۸۳ صدم در منطقه و در جهان ۱۶۸ است. که اصلا وضعیت مطلوبی نداریم. شاخص دیگری نیز در سال ۲۰۲۱ در یک گزارش بین المللی توسط یونسکو انتشار یافته است که شاخص «آمادگی کشورها برای ورود به فناوری مرزی» است. در این شاخص امتیاز ایران ۴۶ صدم از عدد واحد است. و ایران از نظر تقسیم بندی جغرافیای در مرحله هفتم قرار می گیرد که باز هم وضعیت خوبی ندارد.
شعبانی با تاکید بر اینکه از نظر کمی در انتشارات علمی انصافاً وضعیت خوبی داریم، اشاره کرد: ولی در فاکتورهای کیفی وضعیت اصلا خوب نیست و در فاکتورهای فناوری و نوآوری نیز وضعیت مطلوبی نداریم. از نظر اثربخشی هم ما رتبه ۱۷ در منطقه و ۱۶۸ در جهان داریم که با امتیاز ۸۳ صدم درصد، از صادرات ایران است و عملا می توان اظهار داشت که صفر است. که باید بیشتر به آن توجه گردد.
عضو وابسته گروه علوم پایه فرهنگستان علوم موضوع سرمایه گذاری در دانشگاه ها را موضوع بسیار مهم برای تولید علم و فناوری دانست و اظهار نمود: بودجه پیش بینی شده در سال ۱۴۰۱ برای وزارت علوم ۱.۵ میلیارد دلار و برای وزارت بهداشت، ۸۴ صدم و برای معاونت علمی و فناوری ۱۶ صدم میلیارد دلار است که جمعاً حدود ۲.۵ میلیارد دلار از کل هزار میلیارد دلار بودجه کل کشور می شود. این درصد، درصد بسیار پایینی در مقایسه با کل بودجه کشور است.
گرنت دو استاد شاخص در اروپا معادل کل بودجه پژوهشی دانشگاه های ماست!
وی اضافه کرد: وزیر علوم در جلسه اخیر با معاونان پژوهشی اصرار کرد که دانشگاه ها موظفند ۱۵ درصد از بودجه دانشگاه ها را به پژوهش اختصاص بدهند. این به این معنا است که از این ۱.۵ میلیارد دلار که بودجه وزارت علوم است، می شود دو میلیون دلار. در مقایسه می توان اظهار داشت که گرنت دو استاد شاخص در اروپا، معادل کل بودجه پژوهشی دانشگاه های ما است! ما باید در نظر داشته باشیم که چه چیزی داده ایم و چه چیزی می خواهیم. ما به دانشگاه ها معترض هستیم، عملکرد خوبی ندارند و این وضعیتی است که از نظر منابع مالی داریم.
شعبانی با اشاره به وضعیت نامطلوب سرمایه گذاری و تامین منابع مالی برای علم و فناوری اظهار داشت: در سال ۱۴۰۰ سرمایه گذاری برای علم وفناوری ۳۲ صدم درصد بوده و در سال ۱۴۰۱، به ۲۵ صدم رسیده است. این اعداد بر اساس گزارش رسمی است که مرکز پژوهش های مجلس اخیراً منتشر نموده است. در این گزارش، این مساله نقد شده است. چونکه سه سال دیگر در سال ۱۴۰۴ باید به چهار درصد برسیم، در صورتیکه الان ۲۵ درصد هستیم و به عقب داریم برمی گردیم!
شعبانی با اشاره به اینکه ما از نظر منابع طبیعی کشور ثروتمندی داریم، اظهار داشت: در ایران هشت هزار گونه گیاهی وجود دارد که دو برابر قاره اروپا است. رتبه دوم در ذخایر گازی داریم و حتی با محاسباتی می توان اظهار داشت که رتبه اول هستیم. همین طور رتبه سوم در ذخایر نفتی و معادن و سهم ایران در گسترش مرزهای دانش که مستندات علمی که میزان دو درصد است و وضعیت بسیار خوبی داریم.
وی افزود: همین طور شرکت های گوناگون پتروشیمی که کم نیستند. به هر حال جمع بندی من این است که سرمایه گذاری در زمینه صنایع شمیایی باید یک مزیت مطلق در آینده پژوهی برای ایران دیده شود و زمینه رشد بسیار زیادی دارد. گردش مالی صنایع شیمیایی ۳.۴۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ بوده است و در سال ۲۰۳۰ به ۶.۶ تریلیون دلار افزایش می یابد. منابع طبیعی که در ایران وجود دارد، برای سرمایه گذاری در این عرصه بسیار مساعد است.
عضو وابسته فرهنگستان علوم با اشاره به اهمیت صنایع دارویی اظهار داشت: در این عرصه هم رشد بسیار زیاد است. پتانسیل های بسیار خوبی دراین زمینه داریم و در آینده پژوهی می توان در این عرصه سرمایه گذاری کرد. برخی شرکت های دارویی سالیانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار سود خالص این شرکتها است. یعنی ۲-۳ برابر صادرات نفت ایران به اروپا پیش از تحریم ها که حدود ۱۸-۱۹ میلیارد دلار بوده است.
وی ضمن مقایسه ایران و هلند صنایع شیمیایی اظهار داشت: وسعت سرزمینی فاکتور مهمی است. هلند از نظر وسعت از خوزستان وسعت کم تری دارد و جمعیت حدود ۱۶-۱۷ میلیونی دارد. حدودا تولید ناخالص ایران و هلند یکسان است. جالب است که این کشور با این وسعت و جمعیت مطلوب، هشت درصد از تولید ناخالص آن از صنایع شیمیایی است. در صورتیکه می توان گفت مزیت کشور هلند حوزه کشاورزی، باغداری و تولید پروتئین است. در گزارشی از وضعیت صادراتی ما که مرکز پژوهش های مجلس آنرا ارایه داده است، ایران ۵۰ میلیارد دلار صادرات سالیانه داریم که ۴۰ درصد آن مواد معدنی است که بصورت خام صادر می شود و بقیه آن بصورت میعانات گازی غیر نفتی و فرآورده های پتروشیمیایی و کشاورزی است.
شعبانی با اشاره به اینکه عملاً در ایران صادرات مبتنی بر علم و فناوری و دانش بنیان کم تر دیده می شود افزود: حتی فرآورده های پتروشیمیایی ما بصورت خام صادر می شود. ما مواد اولیه اغلب ظروف پلیمری را تولید می نماییم. در سال ۱۴۰۰ بیش از شش میلیون دلار درب پلاستیکی بطری وارد کرده ایم! یعنی ماده خام را صادر کردیم، پس از قالب گیری با چندین برابر قیمت به خود ما برگرداندند. عمده صادرات ما متاسفانه محدود به چین، امارات و عراق است و کالاهایی که صادر می نماییم بسیار محدود است.
وی با بیان چالش ها و نیازهای فعلی و آتی جامعه، اظهار داشت که تغییرات آب وهوایی، انرژی و آب آشامیدنی و همین طور دسترسی به غذای کافی، بهداشت و سلامت و امنیت چالش های اصلی آینده خواهند بود و همه این نیازها، دانش بنیان هستند و باید در دانشگاه این مسائل حل شوند.
شعبانی در آخر این طور جمع بندی کرد که وضعیت کشور در زمینه اسناد علمی بسیار مطلوب است، از نظر کیفی وضعیت مطلوب نمی باشد، در بخش فناوری بسیار ضعیف عمل کرده ایم و جایگاه صادرات مبتنی بر تکنولوژی های پیشرفته بسیار ضعیفیم و موضوعات دانش بنیانی مانند آب، غذا و بهداشت و... باید جدی گرفته شود و در آینده پژوهی آنرا ببینیم و در نظر بگیریم
منبع: nextru.ir
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب