چرا دسترسی به پایان نامه ها و رساله ها باید آزاد باشد؟
دانشجویان بعنوان پژوهشگر، به منابع باارزش در رابطه با رشته های خود مانند پایان نامه ها و رساله ها نیاز دارند و موسسات آموزشی و پژوهشی باید از دسترسی آزاد به منابع پژوهشی حمایت کنند تا اطلاعات به سادگی برای پژوهشگران، دانشمندان و دانشجویان در دسترس باشد. با توجه به این تعدادی از مراکز آموزشی و پژوهشی از دسترس قرار دادن پایان نامه ها و رساله های خود خودداری کرده و دلیلهای متنوعی را برای این عدم دسترسی اعلام می کنند. پژوهشگران با انجام یک مطالعه عوامل موثر در دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها در موسسات آموزشی و پژوهشی ایران را بررسی کردند.
به گزارش نکسترو به نقل از ایسنا، دسترسی آزاد به متون علمی و پژوهشی؛ یعنی دسترس پذیری رایگان این متون بوسیله اینترنت برای همگان و هر استفاده کننده ای برای خواندن، انتقال به کامپیوتر شخصی، کپی برداری، توزیع، چاپ، جستجو و اتصال به منابع تمام متن این مقالات و استفاده از آنها برای هر منظور قانونی مجاز است و این کار بدون هرگونه محدودیت مالی، قانونی و فنی به جز محدودیت دسترسی به خود اینترنت میسر است.
دسترسی آزاد منافع مختلفی به همراه دارد. برای نمونه می تواند در جلوگیری و شناسایی کلاهبرداری های مربوط به اطلاعات پژوهشی و تشویق به تهیه داده ها و کدهای باکیفیت و در نتیجه کاهش خطاها کمک نماید. دسترسی آزاد همین طور موجب دیده شدن، خوانده شدن و افزایش ارجاعات کارهای پژوهشی می شود و می تواند تقویت پیشرفت علمی و نوآوری را به همراه داشته باشد. دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، به سبب در اختیار داشتن پایان نامه ها و رساله های دانشجویان می توانند اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران را فراهم آورند.
با وجود اینکه کارکرد اصلی دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، تولید و انتشار و اشاعه دانش است و خیلی از دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی پیشرفته جهان، امکان دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله های دانشگاه خودرا فراهم نموده اند، اما شواهد نشان میدهد که در ایران امکان دسترسی آزاد به این منابع، با موانع و محدودیت های مختلفی مواجه می باشد و بیشتر دانشگاه ها به دلیلهای مختلف از ایجاد امکان دسترسی آزاد اجتناب می کنند.
بر همین اساس؛ پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با انجام یک مطالعه به بررسی عوامل موثر در دسترسی آزاد به تمام متن و یا تصویر پایان نامه ها و رساله ها در موسسات آموزشی و پژوهشی ایران پرداختند.
در این مطالعه ۱۴ نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی شهر تهران شرکت کردند و پژوهشگران با بهره گیری از پرسش نامه نظرات شرکت کنندگان در مورد تاثیر دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها را مورد بررسی قرار دادند.
یافته های به دست آمده از این مطالعه حاکی از این بود که ۴۸ عامل پیش برنده، ۹ عامل بازدارنده و ۱۲ عامل بازدارنده در دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها نقش دارد. موسسات آموزشی و پژوهشی می توانند با تاکید بر عوامل پیش برنده، دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها را توسعه بخشند و با رفع عوامل بازدارنده، امکان ارتقا و بهبود دسترسی آزاد به آنها را فراهم آورند.
نتایج این پژوهش نشان میدهد که عواملی نظیر قوانین و مقررات، تأثیر اجتماعی، فناوری اطلاعات، اعتبار نویسنده، مشاهده پذیری، آگاهی ادراکی، نگرش نسبت به دسترسی آزاد، خودباوری در انتشار دانش، کنترل پذیری، سازگاری ادراکی و فرهنگ، بر دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها تأثیر دارند.
بر اساس این نتایج؛ قوانین و مقررات دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها موثر است و وضع قوانین و مقرارتی که از دسترسی آزاد به این منابع و همچینین حقوق نویسندگان اثر حمایت کند، الزامی است.
در دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها، نگرانی هایی در حوزه کپی برداری، نقض حقوقی مادی و معنوی اثر و سرقت علمی وجود دارد و نویسندگان این عوامل را همچون موانع مهم در دسترسی آزاد به انتشارات علمی مطرح می کنند. برای غلبه بر این نگرانی ها، موسسات آموزشی و پژوهشی باید با آگاهی دانشجویان و پژوهشگران از قوانین و مقررات موجود دراین زمینه که از جانب وزارت علوم وضع و ابلاغ گردیده (مانند بخشنامه و دستورالعمل پشتیبانی از پدیدآورندگان پایان نامه ها و رساله ها و قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی) این نگرانی ها را مرتفع کنند.
همچنین برای جلوگیری از تقلب از آثار، موسسات آموزشی و پژوهشی می توانند زمان دسترسی به پایان نامه ها و رساله ها را محدود کرده و یا از خود دانشجویان هنگام ارائه پایان نامه یا رساله درباره محدودیت احتمالی برای زمان دسترسی سوال کنند. همین طور استفاده از نرم افزارهای کشف تقلب در آثار علمی، روش دیگری برای رفع نگرانی صاحبان اثر است.
بر اساس بررسی های این تحقیق؛ افراد مافوق نویسنده، همکاران نویسنده و افرادی که برای نویسنده مهم هستند، می توانند بر تمایل او بر دسترسی آزاد موثر باشند.
بنابراین برای بهبود و توسعه دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها، روسای موسسات آموزشی و پژوهشی باید با اقداماتی مانند ترویج فرهنگ دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها را در موسسات انجام دهند. همین طور افزایش آگاهی و دانش دانشجویان در مورد مزایای دسترسی آزاد، آموزش استفاده از نرم افزارهای انتشار و... می تواند از دیگر اقدامات باشد.
نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که دسترسی آزاد می تواند اعتبار نویسنده را افزایش دهد، احساس دانشمند بودن برای نویسنده بوجود آورد و پایان نامه یا رساله وی را مشهور کند. این افزایش اعتبار، عامل انگیزشی برای نویسندگان شمرده می شود و می تواند آنها را به در دسترس قرار دادن پایان نامه ها و رساله هایشان تشویق کند.
بر اساس نتایج این مطالعه؛ دسترسی آزاد به رساله ها و پایان نامه ها می تواند تا حدی، مشاهده پذیری پایان نامه ها و رساله ها را افزایش داده و دسترسی به آنها را آسان تر کند و در نتیجه تعداد خوانندگان آنها را بیشتر می کند.
پژوهشگران این مطالعه برمبنای نتایج به دست آمده، راهکارهای اجرائی را برای افزایش دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها پیشنهاد کردند:
- وضع قوانین و مقررات برای پشتیبانی از دسترسی آزاد به پایان نامه ها و رساله ها، کپی از آثار و پیش گیری از نقض حقوق مادی و معنوی آثار و سرقت علمی؛
- اجرای برنامه هایی برای ترویج فرهنگ دسترسی آزاد به اطلاعات علمی توسط موسسات، انجمن های علمی و نهادهای ترویج علم؛
- بهبود زیرساخت های فناوری موسسات آموزشی و پژوهشی و استفاده از آخرین دستاوردها در این زمینه؛
- افزاش امکانات لازم برای مشاهده پایان نامه ها و رساله ها و انجام اقداماتی مانند تبدیل نسخه فیزیکی به نسخه الکترونیکی و بهبود زیرساخت های فنی دانشگاه و الزام دانشجویان به بارگذاری پایان نامه ها و رساله ها در سایت دانشگاه؛
- افزایش آگاهی و دانش فنی دانشجویان و اعضای هیئت علمی در حوزه دسترسی آزاد برای افزایش ادراک مثبت آنها درباب دسترسی آزاد.
در انجام این تحقیق فرهاد شیرانی، هانیه هدائی و لیلا نامداریان؛ پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته های این مطالعه بصورت مقاله علمی با عنوان «توسعه راهکارهایی برای دسترسی به تمام متن پایان نامه ها و رساله ها در بافت موسسات آموزشی و پژوهشی ایران» در نشریه علمی پژوهش نامه پردازش و مدیریت اطلاعات زیر نظر پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) انتشار یافته است.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب