عضو هیأت علمی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و ارتباطات مطرح كرد
اختلال ارتباطی در خانواده ها
به گزارش نکسترو الگوی ارتباطات کلامی والدین و فرزندان، کمتر گفت وشنودی و «مشارکتی» است و بیشتر «جدلی و مناظره ای» است. یعنی والدین بیشتر برای مبارزطلبی و رقابت و شکست دادن یا محکوم کردن فرزندان با آنها ارتباط دارند. «نصیحت گویی» والدین هم بیشتر از مدل «گفت وشنودی» است.
به گزارش نکسترو به نقل از ایسنا، دکتر منصور ساعی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سخنرانی علمی با عنوان «اختلال ارتباطی در خانواده ایران؛ روایت فرزندان از تعامل و ارتباط با والدین» که با حضور دکتر سیده زهرا اجاق، رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات توسط پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد، اظهار نمود: با مرور مطالعات ارتباطی درمی یابیم، این مطالعات در ایران خصلت رسانه ای برجسته ای دارند و در ارتباطات انسانی خلأ وجود دارد. این خلأ را روان شناسان با رویکرد های خودشان مورد توجه قرار داده اند. خانواده ایرانی به صورت کلی به دو دسته گسترده و هسته ای تقسیم می شود. در خانواده گسترده، ارتباطات به صورت سلسله مراتبی است. نقش خانواده، تولید ارزش افزوده و اقتصادی می باشد، تربیت کودکان و مراقبت از سالخوردگان هم از دیگر وظایف خانواده گسترده است، اما تحت تاثیر گذر از مدرنیته، توسعه شهرنشینی، مهاجرت و تحصیل، شکل خانواده از گسترده به هسته ای تغییر یافته است. البته ما در دوران انتقالی هستیم و خانواده هسته ای ناقصی را تجربه کرده ایم و خانواده ها کوچکتر شده اند (براساس آمار ۱۳۹۵ میانگین اندازه خانواده ایرانی ۵/۳ نفر است) اما رابطه ارگانیک با خانواده ها دارند.
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تحولات خانواده را به شرح زیر برشمرد: دموکراتیزه شدن ساختار خانواده، تعداد منابع، جامعه پذیری و فرزندپروری، کاهش بعد خانوار، تنها یا فردی شدن تجربه ها و تغییرات ارزش بین نسلی که باعث کاهش تسامح میان والدین و فرزندان شده اند که پیامد مهم همه اینها دگرگون شدن ارتباط میان والدین و فرزندان است. ارتباطات انسانی میان فردی به مفهوم فرآیند خلق و مبادله و به اشتراک گذاری نمادها، احساسات، معانی، نیازها، تجارب از راه رفتارهای کلامی و غیرکلامی است. نخستین جایی که افراد نوع و کیفیت ارتباطات میان فردی را تجربه می کنند، خانواده است.
الگوی زمانی ارتباطات والدین و فرزندان؛ گردهمایی ۳ ساعته شبانه بدون خلق گفت وگو!
عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات در ادامه گزارشی از نتایج تحقیق خود عرضه کرد و توضیح داد: روایت گران این تحقیق، دانش آموزان نوجوان دختر و پسر متوسطه دوم ۱۶ تا ۱۸ ساله بودند که در مدارس دولتی تهران تحصیل می کردند. این پژوهش در سال ۱۳۹۸ انجام شده است.
وی بعنوان نخستین یافته به طرح این سؤال پرداخت که فرصت های ارتباطی و الگوی زمانی ارتباطات والدین و فرزندان چقدر است؟ یعنی افراد چقدر در کنار هم هستند و اظهار داشت: نتایج نشان میدهد که فقط گردهمایی ۳ ساعته شبانه در وعده شام حضوری است. در طول روز به سبب اشتغال والدین ارتباط کوتاه، ناپایدار و از راه فناوری است. با وجود فرصت گردهمایی سه ساعته فرصت برای خلق گفتگو وجود ندارد و عواملی هستند که در این رابطه اختلال ایجاد می کنند؛ مانند تماشای تلویزیون بدون اظهار نظر درباره مبحث «خستگی و دیر آمدن والدین»، سرگرم شدن فرزندان با بازی های کامپیوتری و دیر برگشتن فرزندان از کارهای فراغتی یا آموزشی و مطالعه درسی شبانه فرزندان.
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اشاره کرد: الگوی برنامه های فراغتی_ارتباطی والدین و فرزندان بیشتر فردی و رسانه محور است. یعنی در خانه ماندن و سرگرمی با تلفن همراه و کامپیوتر ترجیح داده می شود و فعالیت فراغتی دسته جمعی و خانواده محور کمتر است. در صورتیکه این برنامه ها، رویدادهایی هستند که زمینه شکل گیری ارتباطات انسانی، تعامل، گفتگو، صحبت، انتقال باورها و معانی را ممکن می کنند. پاساژ گردی، رفتن به ورزش مشترک، خواندن کتاب نمونه هایی از کارهای جمعی هستند. اما برپایه این مطالعه باید اظهار داشت که برنامه های ارتباطی فراغتی فرزندان خانگی و رسانه ای شده است.
الگوی ارتباط «جدلی و مناظره ای»
ساعی در ادامه سخنانش به مبحث «مهم ترین عوامل ایجاد اختلال در فراغت جمعی خانواده محور» پرداخت و توضیح داد: خستگی و بی حوصلگی ناشی از کار بی وقفه والدین، نداشتن عادت و برنامه سفر، دیدن منفعلانه تلویزیون، غرق شدن توأمان والدین و فرزندان در دنیای مجازی، لذت نبردن از بودن و همراهی با والدین (ناشی از تذکر، سرزنش، نق زدن، نصیحت آمرانه) و شرکت فرزندان در کلاس های هنری، مهارتی و توسعه فردی، مطالعه درسی و انجام تعهدات مدرسه همچون این عوامل هستند.
وی اشاره کرد: الگوی ارتباطات کلامی والدین و فرزندان، کمتر گفت وشنودی و «مشارکتی» است، بلکه بیشتر «جدلی و مناظره ای» است. یعنی والدین برای مبارز طلبی و رقابت و شکست دادن یا محکوم کردن فرزندان با آنها ارتباط دارند. «نصیحت گویی» والدین هم بیشتر از مدل «گفت وشنودی» است. در این شرایط فرزندان لذت نمی برند، گفتگو را ترک و سکوت می کنند. والدین تصویر کودکی فرزند خویش را فراموش نمی کنند و همواره به نصحیت فرزندان مشغول می شوند که نشان میدهد سبک های والدگری والدین درست نیست.
این پژوهشگر توضیح داد: مهم ترین محور بحث ها و گفت وگوهای والدین و فرزندان درباره مدرسه و کارهای روزمره است. بیان تجربیات، محتوای یک کتاب یا داستان یک فیلم، برنامه و آرزوها در رتبه های بعدی قرار دارند.
به نظر این استاد دانشگاه، ناکارآمدی نهاد آموزش سبب شده که والدین غیر از امور اقتصادی و تربیتی، باید امور آموزشی را هم پی گیری کنند.
وی تصریح کرد: این گفت وگوها تکراری، کوتاه و حالت گزارش گیری دارد. والدین فرزند را در مدرسه رصد می کنند. این گفت وگوها به هم افزایی منجر نمی گردد. بسیاری از والدین داستان گویی بلد نیستند یا هدفشان از بیان تجربه و خاطره سرگرم کردن فرزند است. در صورتیکه خاطره باید در دل یک بحث شکل بگیرد. برپایه یافته های این پژوهش ۳۸ نفر از ۴۰ دانش آموز می گفتند در خانواده ما اصلاً کتاب مطالعه نمی گردد، در صورتیکه کتاب سوژه ای برای خلق یک ارتباط پدید می آورد.
خودافشایی کودکان
برپایه نظر دکتر ساعی، یکی از شاخصهای خانواده هنجار، گفتگو درباره برنامه ها، نقشه ها، آرزوها و اولویت های حال و آینده افراد است که می تواند باعث افزایش همدلی و حمایت روحی و عاطفی و مادی شود، اما بیشتر نوجوانان گفته اند، کمتر در این زمینه با والدین صحبت می کنند، اما کیفیت ارتباطات والدین و فرزندان چگونه است؟ منظور میزان صمیمیت، احساس نزدیکی و قرابت والدین و فرزندان است که در مؤلفه هایی مثل خودافشایی و احساس همدلی خویش را نشان میدهد. نوجوانان کمتر علاقه به مطرح کردن مسائل و درد دل ها و نگرانی ها و شکست ها با والدین دارند. بیشترین خودافشایی در بیرون از خانواده اتفاق می افتد و سهم والدین و سایر افراد خانواده کمتر است. بیشترِ فرزندان موضوعات خصوصی و شخصی را بیشتر با دیگری بیرون از خانواده انجام می دهند و با والدین تنها در موارد غیرحساس و معمولی حرف می زنند. این وضعیت به علل زیر است: حس استقلال طلبی فرزندان، نگرانی از ناراحت شدن و عصبانی شدن والدین، سرکوفت زدن والدین، نصیحت های تکراری بدون چاره، راحت نبودن بیان و ابراز مشکلات به والدین به سبب عدم صمیمیت، پیش داوری والدین، تمسخر و تحقیر شدن، عدم همدلی، تشدید مساله، انگ زدن (تو ضعیفی!)، عدم خودافشایی والدین، عدم رازداری والدین، وجود فضای قهر و تنش های خانوداگی بین والدین و فرزندانشان. مثلاً یکی از دانش آموزان هفت سال با والدینش قهر بود!
به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نتایج تحقیقات این پژوهشگر ارتباطات نشان میدهد که وضعیت همدلی و ارتباطات همدلانه در خانواده های مورد بررسی که در ۵ منطقه تهران حضور داشتند، بیشتر بر ارتباطات غیرهمدلانه اشاره دارند، مثل این که والدین نیازهای روحی فرزندان را درک نمی کنند. آنها را سرزنش می کنند، مقصر می دانند و.... والدین تا جایی که می توانند برای معیشت خانواده و تأمین مالی تلاش نموده اند، اما همدلی کمی دارند. حال آنکه دیده شدن مثلا پاسخ به همه تماسهای فرزندان خیلی برای فرزندانشان مهم می باشد، اما والدین از آن غافل هستند. بیشتر نوجوانان می گفتند که حتی تا بامداد در فضای مجازی حضور دارند، ولی در رابطه با والدین از این رسانه ها برای اطلاع رسانی کارهای روزانه استفاده می کردند و کمتر حاوی پیام های احساسات و عواطف یا به اشتراک گذاری مطالب جذاب، مفید، طنز و سرگرمی یا گفتگو هستند، اما برای بیان نیازها، درخواست های شخصی یا کسب اجازه برای بیرون رفتن با دوستان از این وسایل استفاده می نمایند.
خانواده رها شده
دکتر ساعی در انتها نتیجه گیری کرد: مطالعه ما به یک شکاف ارتباطی دلالت دارد که والدین و فرزندان کمتر برای هم وقت می گذارند و دورهم بودنشان ناپایدار است. همچون مصادیق که مانع ایجاد تعامل طولانی می شود، کاهش برنامه های فراغتی و تفریح مشترک هستند. این نتیجه مصداق «خانواده رها شده» است و تأییدی بر وجود شکل رابطه «من ـ آن» "مارتین بوبر" است، یعنی فرزند را به شکل جسم بی جان می بینیم و ارتباطمان با آنها بر مبنای نقش هایشان است، نه بعنوان انسان اصیل. اما در «من ـ تو»یی روابط برابر و افقی و مبتنی بر اعتماد و پذیرش است. چونکه هر فرد، فرد دیگر را به خاطر وجود منحصر به فردش می پذیرد و با هدف کشف دیگری رخ می دهد.
دکتر سیده زهرا اجاق، دبیر این نشست هم ضمن تبیین اهمیت ارتباطات انسانی بخصوص تعاملات خانوادگی، به عوامل مختل کننده این تعاملات همچون رسانه های نوین اشاره و اشاره کرد: باتوجه به روند روبه رشد سرعت تحولات فناورانه، افزایش توان گفتگو و تعامل در خانواده ها مبحث مهمی است.
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب